Persondieđuid gieđahallan lea lágas mearriduvvon geatnegasvuohta

EU álmmolaš diehtodorvoásahusa vuođul ‘persondieđut’ oaivvildit buot dieđuid, mat laktásit dovddiiduvvon dahje dovdámis leahkki olbmui, dás duohko ‘registrerejuvvon olmmoš’. Dovdáhahtti olmmoš mearkkaša olbmo, guhte sáhttá njuolga dahje eahpenjuolgadit dovdájuvvot dovddaldatdieđuid, dego nama, personnummira, báikedieđuid, neahttadovddaldatdieđuid dahjege ovtta dahje eanet mihtilmasvuođa, dego fysalaš, fysiologalaš, genehtalaš, psyhkalaš, ekonomalaš, kultuvrralaš dahje sosiála dagaldaga vuođul. 

‘Gieđahallan’ mearkkaša dás dakkár doaimmaid, maid čuozáhahkan leat persondieđut dahje diehtočoahkit, mat sisttisdollet persondieđuid. Das sáhttá leat sáhka automáhtalaš dieđuidgieđahallanvuogádagaid geavaheamis dahje manuálalaš vugiin. Dát sisttisdollet dieđuid čoaggima, vurkema, ordnema, čuolddašeami, seailluheami, rievdadeami, ohcama, jearahallama ja geavaheami sihke dieđuid luohpadeami nu ahte sirdá, gilvá dahje muđuid bidjá daid oažžumassii sihke dieđuid oktiiheiveheami dahje ovttasteami, ráddjema ja jávkadeami dahje duššadeami. 

‘Registtardoalli’ mearkkaša lunddolaš olbmo dahje juridihkalaš entitehta, virgeoapmahačča, virgedoaimmahaga dahje man nu eará ásahusa, guhte okto dahje ovttas earáiguin meroštallá persondieđuid gieđahallama ulbmila ja vugiid. Lappi buresveadjinguovllu registtardoallin lea guovlohálddahus ja registtariid ovddasvástádusolmmožin leat dábálaččat doaibmasuorgehoavddat dahje muhtin eará guovlohálddahusa nammadan olbmot. 

Lappi buresveadjinguovllu buvttadan bálvalusain persondieđut gieđahallojit nu go láhka mearrida ja registrerejuvvon olbmo dáfus čađačuovgi lági mielde. Lágamieldásašvuohta oaivvilda dan ahte persondieđut čoggojuvvojit dušše dihto lágalaš geavahanulbmiliid várás, eaige dat maŋŋá gieđahallo dáid ulbmiliiguin oktiiheivemeahttumit. Ulbmil lea čoaggit nu unnán persondieđuid, go vejolaš, ja dušše guđege bálvalusa dáfus dárbbašlaš dieđuid.

Persondieđuid beaivideami bokte sihkkarastojuvvo, ahte dieđut dollet deaivása. Čađačuovgivuohta dán oktavuođas oaivvilda dan, ahte áššehasas lea vuoigatvuohta oažžut dieđu das mo ja man ulbmila dihte su dieđut gieđahallojit. Dát vuoigatvuohta lea nannejuvvon guđege diehtoregisttara diehtodorvočilgehusas, mas beassá lohkat dárkit dieđuid registtara birra. Diehtodorvočilgehusat gávdnojit neahttasiidduin Lapha.fi/sme/diehtosuodječilgehusat.

Persondieđut (ovdanamma, goargu ja personnummir) dárbbašuvvojit vai bálvalusat, rehkegat ja kommunikašuvdna sáhttet čujuhuvvot rivttes olbmuide. Oktavuohtadieđut (ássančujuhus, telefonnummir, šleađgapoastačujuhus) dárbbašuvvojit oktavuođaváldimii buot bálvalusain. Áššehasa ekonomalaš dieđut adnojit ee. sosiálabálvalusain iešguđetlágan áššehasmávssuid ja ovdduid meroštallamis.

Olbmo dearvvasvuhtii laktáseaddji dieđut gieđahallojit sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusaid doaibmasuorggis. Áššehas- ja buohccedieđuid gieđahallan lea meroštallon čavgadit sierraláhkaásaheamis ja dat suddjejuvvojit earenomáš fuolalaččat.

Iešguđet bálvalusaid persondieđut sáhttet gieđahallot máŋggaámmátlaš fierpmádagain juogo áššehasa addin mieđáhusa dahje lága addin fápmudusa vuođul. Omd. oahppiidfuolahusas ja veajuiduhtti bargodoaimmain iešguđet áššedovdit gieđahallet iežaset bargosurggiide laktáseaddjipersondieđuid lágidan dihte áššehassii buoremus vejolaš bálvalusa.

Lappi buresveadjinguovllu bálvalusain persondieđut seailluhuvvojit nu guhká, go láhka gáibida, dahje dassái go áššehasvuohta, bálvalusdárbu dahje rehketčállinágga jávká. Sosiála- ja dearvvasvuođafuolahusa láhkaásaheapmi geatnegahttá seailluhit áššehas- ja buohccedieđut guhká, dábálaččat 30 jagi bálvalusaid geavaheami ja 12 jagi jápmima maŋŋá ja muhtin dáhpáhusain juoba bistevaččat.

Álmmolaš virgeoapmahaččas lea álmmolaš ovdui vuođđuduvvi arkiveren- ja statistikerenulbmila vuođul (Diehtosuodjeásahusa 89 artihkkala 1 paragráfa) vuoigatvuohta ja geatnegasvuohta seailluhit muhtun áššegirjjiid bistevaččat dahje guhkesáigásaččat. Juos seailluhuvvon dieđu vuođul ii leat šat bálvalusoktavuođa nohkama maŋŋá dárbu sáhttit identifiseret olbmo, áššehasdieđuin sáhttá muhtun dáhpáhusain sihkkut persondieđuid. Dalle dieđut seailluhuvvojit anonyma hámis, ja go dan dihte sáhka ii leat šat persondieđuid gieđahallamis, diehtodorvoláhkaásaheapmi ii guoskka daidda.

Persondieđuid gieđahallamis čuovvut Lappi buresveadjinguovllu guovlohálddahusa dohkkehan Diehtodorvo- ja diehtosuodjepolitihka ja das suorggiduvvon vuođđojurdagiid ja rávvagiid. Áššehasaid ja buohcciid privatvuohta ja vuođđovuoigatvuođat leat dás guovddážis.

Lappi buresveadjinguovllu bálvalusain persondieđuid ožžot gieđahallat dušše dat bargit dahje virgeolbmot, geaid barggu oassin dieđuid gieđahallan lea sierra meroštallon. Dieđut eai rahpas earáide go daidda bargiide, geaidda lea addon sin barggu várás dieđuid persovnnalaš geavahanvuoigatvuohta. Ná sihkkarastit ahte dieđuid ii beasa gieđahallat lobiheamet dahje dárbbašmeahttumit. Teknihkalaš suddjendoaimmaiguin eastadit dieđuid jávkama ja vaháguvvama. Teknihkalaš suddjendoaimmaide gullet ee. sisabeassanhálddašeapmi, automáhtalaš dáhpáhusregisttar, sihkkarastinkopieren ja diehtojohtolaga gohcin. 

Dan lassin buot bargiin lea suollemassandoallangeatnegasvuohta, ja sii galget oahpásmuvvat diehtosuodje- ja diehtodorvorávvagiidda. Bargit skuvlejuvvojit jeavddalaččat ja rávvagiid čuovvuma gohcit oassin organisašuvnna siskkáldas gohcima. 

Lappi buresveadjinguovlu oastá bálvalusaid máŋggain bálvalusbuvttadeaddjiin, geat gieđahallet persondieđuid buresveadjinguovllu beales dahje besset lohkat daid. Dáidda gullet ovdamearkka dihte ICT-bálvalusaid buvttadeaddjit, iešguđet prográmmaid bajásdoallit ja priváhta sosiála- ja dearvvasvuođafuolahusa bálvalusbuvttadeaddjit. Bálvalusbuvttadeaddjit leat soahpamušas čatnasan buresveadjinguovllu diehtosuodjegáibádusaide sihke javohisvuođa geatnegasvuhtii persondieđuid gieđahaladettiin.

Persondieđut gieđahallojit dábálaččat daid gieđahallamii oaivvilduvvon sertifiserejuvvon diehtovuogádagain ja arkiverejuvvojit riikkaviidosaš elektrovnnalaš arkiivvaide (omd. Kanta-bálvalusat). Diehtosuodjegáibádusaid dihte ee. rašes áššehas- ja buohccedieđut eai gieđahallo suddjekeahtes šleađgapoasttain, muhto baicce dorvošleađgapoasttain.

Lappi buresveadjinguovllu bálvalusovttadagain dieđut sáhttet luohpaduvvot virgeoapmahaččaide ja áššeoasálaččaide, juos sis lea lága vuođul vuoigatvuohta gieđahallat dieđuid jearaldagas leahkki geavahandárkkuhusain. Muđuid dieđuid luohpadeapmái dárbbašuvvo lohpi áššehasas. 

Buresveadjinguovlu ii luohpat persondieđuid njuolggovuovdindárkkuhusaide, ja vuolggasadjin lea ahte dat eai maiddái luohpaduvvo goalmmát riikkaide dahje EU olggobeallái.