Ruttâtuálu vuáháduttemohjelm já palvâlemstrategia

Taan siijđon čuákkejuvvoo tiätu pyereestvaijeemkuávlu ruttâtuálu vuáháduttemohjelmist já sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlusâi palvâlemstrategiast. Tiäđuh peividuvvojeh kiiđâ ääigi tađe mield ko pargo ovdán.

Ruttâtuálu vuáháduttemohjelmáin occojeh čuávduseh sehe ruttâtuálu vuálápáácun já pargei vänivuotân

Laapi pyereestvaijeemkuávlu lii ráhtám vuáđusteijee vuávám ruttâtuálu täsitiäduttem várás. Vuáháduttemohjelm toimâttuvvoo ruttâministeriön, mii árvuštâl, kelijdeh-uv tooimah lovnâväldimváldásmittem finniimân.

Kuávluváldustivrâ meridij šeštimlinjimijn: šoddâdmeh já uási ijâppiäiválii kocemist čuákkejuvvojeh Laapi kuávdášpyecceiviäsun

Laapi kuávluváldustivrâ meridij 19.2. lamaš čuákkimist pyereestvaijeemkuávlu ruttâtuálu vuáháduttem váldulinjimijn.

Kuávluváldustivrâ jienâstij, kuáđđojeh-uv vuáváámijn meddâl uásih, moh kyeskih šoddâdmij já tiätu ijâppiäiválij kocceemtooimâi čokkiimân Laapi kuávdášpyecceiviäsun. Kuávlustiivrâ algâalgâlâš iävtuttâs paasij vuáimán jienâiguin 31-28, adai tooimah čuákkejuvvojeh Laapi kuávdášpyecceiviäsun. Täärhib vuáváámeh já äigitaavluh tärkkilistojeh maŋa.

Kuávluváldustivrâ meridij oovtmielâlávt, ete pyereestvaijeemkuávlu viggá estâdiđ pargoluhottesvuođâid vala aktiivlubbooht ko tääl. Kuávluváldustivrâ meridij oovtmielâlávt meiddei tom, ete vuáváámáid ij kirjettuu lohomiärálâš mittomeeri, mon ennuv pääihi ulguubel saijejum párnái já nuorâi mere viggeh kepidiđ.

Váldustivrâ ravvij jotkâvalmâštâllâm, ete detaljilub šeštimtooimâid kalga valmâštâllâđ ohtsâšpargoost pargeiguin já ete valmâštâlmist piäijoo eromâš huámmášume aldapalvâlusâi siäiludmân. Čuávuvâžžân vuáháduttemohjelm toimâttuvvoo ruttâministeriön, mii árvuštâl, kelijdeh-uv tooimah lovnâväldimváldásmittem finniimân.

Täärhib miärádâsah kiergâneh cuáŋuimáánu loopâst

Täärhib vuáháduttemlinjiimeh sehe sosiaal- já tiervâsvuođâpalvâlus palvâlemstrategia láá miärádâstohâmist kuávlustiivrâst koskoho 10.4. já kuávluváldustiivrâst vuossaargâ cuáŋuimáánu 22. peeivi.

Mittomeerrin 98 miljovn pisovâš šeštim

Laapi pyereestvaijeemkuávlu kalga vuáháduttiđ ruttâtuálus pisovávt 98 miljovn euroin ivveest. Keevâtlávt koloh kalgeh leđe puáttee ive já puátteevuođâst 98 miljovn vyelebeh ko tááláš kolotääsi. Ive 2023 já taan ive vuálápáásuid kalga luávdiđ majemustáá ive 2026. Pyereestvaijeemkuávlu ubâlâšbudjet lii suullân miljard eurod ivveest, adai šeštimnáál koloh šaddeh masa 10 prooseent verd.

Jo taan ive pyereestvaijeemkuávlu ruttâtuálu kalga vuáháduttiđ 47 miljovn euro oovdâst. Maaŋgah ráhtusliih nubástusah pyehtih šiäštu iäskán kuhheeb äigikooskâst, adai ráhtusnubástusâi lasseen taan ive kalga toohâđ meiddei jotelis já kerdiluándusijd tooimâid, moiguin puáhtá šeštiđ tállân.

Čiččâm vuáháduttemkeeččid

Vuáháduttemohjelmist láá čiččâm keeččid. Vuáháduttemkeejij šeštimvaiguttâs ličij suullân 100 miljovn eurod ive 2025.

Vuáđusteijee kolohiätumittomereh ive 2025: Vuáháduttemkeejih 

1. palvâlemráhtus kiäpásmittem suullân 12 miljovn eurod. 
2. tiervâsvuođâhuolâttâs integraatio já tipšomkuáluseh suullân 23 miljovn eurod. 
3. palvâlus ornimvyevi valjim suullân 11 miljovn eurod. 
4. palvâlusâi viärmádâh já visteh suullân 12 miljovn eurod. 
5. pargeeh já organisaatio suullân 16 miljovn eurod. 
6. skappuumeh já sopâmušah suullân 11 miljovn eurod. 
7. eres toimâm ovdedem já vuáháduttem suullân 16 miljovn eurod.

Ohtsis suullân 101 miljovn eurod.

1. Palvâlemráhtus kiäpásmittem

Pyereestvaijeemkuávlu háputtâl palvâlemráhtus kiäpásmitmáin jo taan ive váhá paijeel kyehti miljovn já puáttee ive váhá paijeel 12 miljovn euro šiäštuid. Šiäštuh šaddeh, ko vuorâsij kuhesáigásâš lájádâstipšom purgejuvvoo já vádulij lájádâstipšom kepiduvvoo. Lasseen vuorâsij, vádulij sehe mielâtiervâsvuođâ- já uáivádâsvajoiduvvei ijâppiäiválii aassâm sajeh kepiduvvojeh. Sosiaalpalvâlusah oceh sajan häälbib aassâmhaamijd tegu siärvuslii aassâm sehe tuárju pääihist aassâm já lasseet vajoidittee toimâm. Siämmást árvuštâlloo uđđâsist meiddei Kolpene torjâ- já mättimkuávdáá palvâlusâi rooli. Pyereestvaijeemkuávlu vuáđđud meiddei omâhâš- já perâtipšom já persovnlii iše kuávdáá tuárjuđ pääihist aassâm.

Pärniperrui palvâlusâin piäijojeh naavcah tooláá torjuu palvâlussáid já maaŋgâáámmátlâš paargon tegu perâravviittâhân, uáppuhuolâttâsân já perâsosiaalpaargon. Meiddei párnáisuoijâlmist pyereestvaijeemkuávlu keeppid pääihi ulguubel já lájádâstipšomân soijimnáál párnái mere já lasseetkis perâtipšom uási.

Sosiaalpalvâlusah ohtâlistáččii palvâlusâi mieđettem vuáđustâsâid já tärhističčii äššigâsâi palvâlusmiärádâsâid táárbu mield. Lasseen eereeb iärrás vádulijpalvâlusâi virgeomâhâštoimâm čuákkejuvvoo vádulijpalvâlusâi siste ohtâsâš toimân já vuorâsij äššigâs- já palvâlemstivrim čuákkejuuččij vuorâsij palvâlusâin ohtâsâš toimân.

2. Tiervâsvuođâhuolâttâs integraatio já tipšomkuálusij ovdedem

Tiervâsvuođâhuolâttâs integraatioin já tipšomkuálusij oovdedmáin háputtâllojeh jo taan ive vááijuv oovce miljovn euro já puáttee ive vááijuv 23 miljovn euro šiäštuh.

Tiervâsvuođâpalvâlusah kepideh seŋgâuásáduvâi kevttim vyerdimsaijeen eres palvâlussáid sehe uánid seŋgâuásáduvâi tipšompoojijd. Nube tááhust pyereestvaijeemkuávlu piäjá naavcâid vajoiditmân já njyebžilis pááikán vuolgâttem prosesáid. Ucceeb päikkikuudijn palvâlusah uárnejuvvojeh sierâ seŋgâuásáduvttáá uđđâlágán ohtsâšpargomallijn.

Šiäštuh šaddeh meiddei lasseetmáin Laapi já Länsi-Pohja kuávdášpyecceiviäsui pargojuávu já ohtsâšpargo. Pajalâsvuođâ puáhtá kepidiđ čokkiimáin šoddâdmijd já uási kocemijn Laapi kuávdášpyecceiviäsun. Návt pyehtip kepidiđ pajalâs tuáhtár- já tipšoovalmâšvuođâ. Nubástus lii máhđulâš tain spesialsuorgijn, moi uásild lahâaasâtlâš kenigâsvuotâ meddâlistuuččij šoddâdemtoimâm nuuhâm mield tâi moi kocceemääigi pyecceemeeri lii ucce. Nube tááhust Länsi-Pohja kuávdášpyecceiviäsust puáhtá lasettiđ huáputtes čuopâdemtoimâm. Siämmást tiervâsvuođâpalvâlusah viggeh kepidiđ Oulu ollâopâttâhpyecceiviäsu kevttim.

Vuáđutiervâsvuođâhuolâttâs já spesialpyecceitipšo kärsih pajalâs toimâidis. Šiäštu šadda ovdâmerkkân, ko siämmááh laboratorioiskoseh iä valduu maŋgâ ohtâduvâst sierâ. Vuáđutiervâsvuođâhuolâttâsâst tipšom jotkum pyeredem lasseet tipšom vaigutteijeevuođâ, mii keeppid lusis palvâlusâi táárbu. Muuneeld estâdeijee pargo lasettuvvoo oovtâst kieldâiguin já kuálmád sektoráin.

3. Palvâlusâi ornimvyevih

Palvâlusâi ornimvyevi valjiimijd árvuštâlmáin pyereestvaijeemkuávlu háputtâl jo taan ive vááijuv 7 miljovn já puáttee ive 17 miljovn euro šiäštuid. Pyereestvaijeemkuávlu čielgâd, lii-uv vijđásumos palvâlemubâlâšvuođâi tegu vuorâsij aassâmpalvâlusâi já vádulijpalvâlusâi ornim jieijâs toimân häälbib ko táálááh uástupalvâlusah.

Jo ovdil lii kavnâttum, ete jieijâs toimân kannat orniđ aainâs-uv párnáisuojâlem lájádâspalvâlus, teivâdeijee spesialpyecceitipšo já Laapi kuávdášpyecceiviäsu kuávlu vuoiŋâmvuoččumpyeccei tipšom. Lasseen jieijâs pyevtittem kannat lasettiđ aainâs-uv áámmátlii perâtipšomist, uáppuhuolâttâsâst já párnáisuojâlem lájádâstipšomist. Siämmáánáálá pyereestvaijeemkuávlu árvuštâl meiddei jieijâs toimân ornimnáál palvâlusâi olgoštittem.

4. Palvâlemviärmádâh, visteh já digitalisaatio

Karsâmáin palvâlemviärmáduv já viistijd háputtâllojeh jo taan ive váhá paijeel kyehti miljovn já puáttee ive vááijuv 12 miljovn euro šiäštuh. Pyereestvaijeemkuávlu ráhtá puoh palvâlusâin palvâlemviermivuáváámijd, moh olášuttojeh mudoi mield. Táálái viistij kevttim pehtilistoo eereeb iärrás toimâttâhviistij uásild. Lasseen toimâvistepalvâlusah viggeh ráđádâllâđ láiguvyeleedmijd tááláin láigusopâmušâin.

Nube tááhust pyereestvaijeemkuávlu lasseet pááikán tuálvumnáál palvâlusâid sehe jieškote-uvlágán digipalvâlusâi fáálu. Ovdâmerkkân káiduspäikkitipšo máksá 30 prosenttid ucceeb ko ärbivuáválâš pääihisteellim.

5. Pargeeh já organisaatio

Pargee- já organisaationubástusâiguin pyereestvaijeemkuávlu háputtâl jo taan ive viiđâ miljovn já puáttee ive 16 miljovn euro šiäštuid. Pyereestvaijeemkuávlu čielgâd máhđulâšvuođâid vyelediđ organisaatio já čielgâsmittiđ eennâmtieđâlij palvâlemkuávlui rooli. Tuáhtárij sánnáádmij purgim automatisistoo, ovdâolmooš- já jođetteijeemeeri tárkkojuvvoo já pargeeh čuosâttuvvojeh ain pehtilubbooht pyereestvaijeemkuávlu siste. Pargeekoloh kiäppáneh meiddei keeppidmáin puácuvuođâmeddâloromijd, pargei molsom já tivrâsub láigupargovyeimi.

Pargeevääni coggâm várás pyereestvaijeemkuávlu eereeb iärrás lááčá jieijâs väriolmoošvuáháduv, ávhástâl iäláttâhân päccee pargei mättim já jieŋâlmit ohtsâšpargo oppâlájádâsâiguin.

Kuávlustivrâ lii jo ovdil meridâm pyereestvaijeemkuávlu vijđosijn ohtsâštoimâmráđádâlmijn. Ot-ráđádâlmij puátusij miärádâsah láá vyerdimist tááláá tiäđu mield cuáŋuimáánu loopâst.

6. Skappuumeh, sopâmušah já logistiik

Pyereestvaijeemkuávlu ocá jo taan ive váhá paijeel neelji miljovn já puáttee ive váhá paijeel 11 miljovn euro šiäštuid skappuumijn já sopâmušâin. Skappumpalvâlusah kársá sopâmušâi já uástimij pajalâsvuođâid já kištod stuorrâ sopâmušâid uđđâsist. Skappuumeh čuákkejuvvojeh sehe pyereestvaijeemkuávlu siste já oovtâst eres tave pyereestvaijeemkuávluiguin. Mehiläinen Länsi-Pohja uásild čielgâduvvoo nuuvt kočodum olgokieldârekigistem vaiguttâs spesialpyecceitipšo pargojuávu koloid.

Piergâshuolâttâs čuákkejuvvoo pargomeerijd huámmášdijn já eennâmtieđâlávt jiärmáht, já meiddei tipšomtarbâšjyehim lii puátteevuođâst čuákkejum já automatisistum. Logistiikpalvâlusah kärsih paijeelmiärálijd toimâidis, já išepiergâskuávdáš váldoo tievâs mitostis kiävtun.

7. Eres toimâm ovdedem já vuáháduttem

Eres toimâm ovdedem já vuáháduttem siskeeld ucceeb já ovtâskâs tooimâid, main šiäštuh liččii máhđulávt finniimist jo jotelávt. Tágárijd uuđhijd árvuštâleh valmâštâllâm ovdándijn.

Ráhtusij muttem já šeštim lii velttidmettum 

Pyereestvaijeemkuávlu kalga toohâđ ráhtuslijd nubástusâid, vâi tot uážžu ruttâtuálu oornigân já áppád västidiđ sehe palvâlustáárbu stuárumân já pargei finnim vädisvuođáid. Laapi aalmug puáráásm já puácá eenâb ko eres Suomâ kuávluin , já lasseen kuávlust lii čoggâšum oovdeb tipšom- já palvâlemvelgi. Nube tááhust lahânubástusah styeredeh pargeemittom já pargei táárbu, siämmást Laapist lii riijkâ alemus pargei iäláttâhân pääccim prooseent. Inflaatio aledem hadeh já pälkkipaajeedmeh styeredeh ain koloid. Staatâ meerrid pyereestvaijeemkuávlu ruttâdmist, adai pyereestvaijeemkuávlu kalga vuáháduttiđ toimâmis kevttimnáál leijee ruttâdmân.

Vâi pyereestvaijeemkuávlu puáhtá finniđ lovnâväldimváldásmitmijd já toohâđ velttidmettum investistmijd, tot kalga toimâttiđ ruttâministeriön vuáváámijd ruttâtuálu vuáhádutmist. Pyereestvaijeemkuávlu taarbâš lovnâväldimváldásmitmijd puáttee investistmijd tegu tiätuvuáháduvâid já toimâvisteremontijd várás. Jis pyereestvaijeemkuávlu ij nahcii huolâttiđ ruttâtuálustis, tot puáhtá karttâđ árvuštâllâmmonâttâlmân. Árvuštâllâmmonâttâlmist ministeriöh árvuštellih eereeb iärrás, kalga-uv pyereestvaijeemkuávlu ovtâstittiđ nubbijn pyereestvaijeemkuávloin.

Lappilijn láá maaŋgah vaiguttemvyevih 

Ruttâtuálu šeštimvyevih já palvâlusâi ornim vuáváámeh tärkkilistojeh ubâ paje, já siämmást tiätu čuákkejuvvoo taid pyereestvaijeemkuávlu sijđoid. Puávtáh meiddei kyeđđiđ kommentijd já koččâmušâid.

Táárbu mield pyereestvaijeemkuávlu uárnee ässeid já pargeid kuullâmtilálâšvuođâid. Vuossâmuš kuullâmtilálâšvuotâ lii Kolarist tuorâstuv 29. kuovâmáánu já vuáijoo eromâšávt Kolari seŋgâuásáduv toimâmân.

Lasseen pyereestvaijeemkuávlu pivdá vuávámijdis arvâlusâid eereeb iärrás lävdikuudijn, vaiguttemtoimâorgaanijn, Sämitiggeest já Laapi kieldâin.

Lasetiäđuh

kuávlustiivrâ saavâjođetteijee Tapani Melaluoto, tapani.melaluoto@lapha.fi, 040 841 0311

pyereestvaijeemkuávlujođetteijee Jari Jokela, jari.jokela@lapha.fi, 040 532 3998

sosiaaljođetteijee Liisa Niiranen, liisa.niiranen@lapha.fi, 040 541 8237

tiervâsvuođâjođetteijee Miia Palo, miia.palo@lapha.fi, 040 653 2728

kááijumjođetteijee Markus Aarto, markus.aarto@lapinpelastuslaitos.fi, 040 484 4000

haldâttâhjođetteijee Harri Tiuraniemi, harri.tiuraniemi@lapha.fi, 040 665 9734

ovdedemjođetteijee Mikko Häikiö, mikko.haikio@lapha.fi, 040 772 7211

pargoviehâjođetteijee Marjo Kuittinen, marjo.kuittinen@lapha.fi, 040 757 6530

Ruttâtuálu vuáháduttemohjelmist koijâdum koččâmušah já vástádâsah

Maht mun puávtám koijâdiđ koččâmušâid já kyeđđiđ kommentijd ruttâtuálu vuáháduttemohjelmist? 

Taan siijđo vyeliroobdâst lii luámáttâh koččâmuššáid já kommentáid. 

Koččâmuššáid västideh ton syergi ovdâsvástádâsulmuuh já vástádâsah čuákkejuvvojeh taan siijđo távjá koijâdum koččâmušâi uásán. Mij viggâp västidiđ puoh koččâmuššáid, jis vástádâsah láá talle finniimist. Puoh koččâmuššáid iä veltihánnáá lah tállân vástádâsah, ko ääših ovdáneh ubâ paje. 

Siämmáin luámáttuvváin kuođđum konstruktiivliih kommenteh meiddei almostittojeh siijđost, jo-uv noomáin tâi nommâmerháin.